Cà phê là một loại thức uống quen thuộc ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Để giúp hiểu thêm về cafe, Bonjour Coffee đã biên soạn, tổng hợp toàn bộ kiến thức liên quan đến cà phê. Kiến thức này giúp bạn có cái nhìn tổng quan, từ đó có cơ sở nghiên cứu sâu hơn về sau. Tuy đã có nhiều cố gắng, song có vẫn còn những thiếu sót, Bonjour Coffee sẽ bổ sung, cập nhật thường xuyên. Mời bạn cùng theo dõi.
Lịch sử cây cà phê
Từ thế kỷ thứ 19, những hạt cà phê đầu tiên đã được người Pháp đưa vào Việt Nam. Từ đó đến nay, cây cà phê đã được trồng khắp từ Bắc vào Nam, giúp Việt Nam thành một trong những cường quốc về cà phê. Vậy khởi nguồn của cây cafe như thế nào?
Truyền thuyết cây cà phê
Có một truyền thuyết khá thú vị về cây cafe như sau. Một chàng chăn cừu tên là Kaldi, trong một lần đưa đàn cật đi ăn, anh vô tình thấy một loại quả màu đỏ và đã ăn nó. Sau đó tinh thần Kaldi trở nên vô cùng sảng ngoài và dồi dào năng lượng. Anh đã đến báo cho các vị tu sĩ ở đó biết. Thoạt đầu họ nghĩ đó là thứ trái cấm đã đưa quỷ dữ đưa đến và quyết định đem đốt thứ hạt này.
Tuy nhiên đó chỉ là truyền thuyết. Sự thật thì cây cà phê có nguồn gốc đầu tiên là ở Ethiopia (trước đây có tên là Kaffa). Chính những người nô lệ bị bắt từ Ethiopia để sang Ai Cập đã mang loại quả này đi theo. Sau đó chúng nhanh chóng trở thành thứ thức uống được người Ai Cập hết sức ưa chuộng. Tại đất nước của Kim Tự Tháp, nền văn minh cafe bắt đầu được nhen nhóm và đây chính là thủ phủ, là trung tâm để giao dịch cafe với thế giới tại cảng Mocha (hay Moka).
Đến thế kỷ thứ 18, những người Hà Lan đầu tiên đã mang được cà phê ra ngoài lãnh thổ Ai Cập và đến trồng ở xứ Martinique. Sau đó người Pháp và Brazil cũng mang được loại quả này về quê hương của mình. Đó là cơ sở để hạt cafe lan rộng và được trồng ở khắp nơi trên trái đất.
Hạt cà phê du nhập vào Việt Nam
Năm 1875, khi người Pháp xâm lược nước ta, họ đã mang giống cafe Chè (Arabica) từ Bourbon sang trồng ở các tỉnh phía bắc và miền trung như Xuân Mai, Sơn Tây, Quảng trị, Bố Trạch,…Tuy nhiên năng suất của cây cà phê ở những vùng này rất thấp, chỉ khoảng 400 – 500 kg/1 hecta.
Chính vì vậy họ đã mang hạt cafe giống đi trồng ở rất nhiều nơi, lập các đồn điền ở các tỉnh miền Nam và Tây Nguyên. Bên cạnh đó, các loại cà phê mới như Robusta (cà phê vối), Mitcharichia (cà phê mít) cũng được đem đi trồng thử nghiệm. Từ đó cafe trở thành loại cây công nghiệp dài ngày phổ biến nhất ở Việt Nam.
Vùng trồng cà phê ở Việt Nam
Ngày đó thực dân Pháp đem thử nghiệm cafe tại các đồn điền trên khắp cả nước. Các vùng có khí hậu thuận lợi cho cafe phát triển đã được mở rộng, những vùng cho năng suất thấp sẽ bị loại bỏ. Đồng thời họ cũng đã tìm ra được nơi trồng thích hợp cho mỗi giống cafe khác biệt.
Hiện nay ở Việt Nam có rất nhiều vùng trồng được cà phê, có thể kể đến như: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Tây Nguyên, Nam bộ. Tuy nhiên, xét về điều kiện khí hậu thì các tỉnh thuộc Tây Nguyên là thích hợp nhất cho cây cafe phát triển. Vì vậy loại cây này được trồng đặc biệt nhiều ở đây. Các đồn điền cà phê với năng suất rất cao, chất lượng cà phê hảo hạng được ra đời, đặc biệt là Đắk Lắk và Gia Lai.
Tuy vậy, những giống cafe ngon nhất, với chất lượng cao nhất được biết đến thường có xuất xứ từ Đà Lạt của Lâm Đồng. Điều kiện về độ cao, nhiệt độ, nguồn nước và ánh sáng nơi đây là vô cùng thuận lợi cho các loại cây hàng đầu như Moka, Robusta, Bourbon sinh sống.
Các loại cà phê phổ biến ở Việt Nam
Điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa tại Việt Nam rất phù hợp cho cây cafe phát triển, đặc biệt là các loại cà phê có chất lượng cao như: Arabica, Robusta, Cherry.
Cà phê Arabica
Arabica thuộc họ Rubiaceae, chi Coffea, tiếng Việt được gọi là cà phê Chè do đặc điểm của nó là lá nhỏ, thân cây thấp giống như cây chè ở Việt Nam. Arabica có nguồn gốc từ tây nam Ethiopia, sau đó theo chân người Pháp đến Việt Nam. Đây chính là loại cafe được trồng đầu tiên ở nước ta.
Trong họ cafe, Arabica có rất nhiều giống khác nhau và hầu như chúng đều là những loại cà phê hảo hạng nhất. Có thể kể đến một số cái tên như: Typica, Bourbon, Moka, Caturra, Mundo Novo, Catuai, Catimor, Moka
Robusta
Có đến 39% sản lượng cafe trên thế giới là thuộc Robusta. Loại cây này có nguồn gốc chung với Arabica là Ethiopia nhưng trước đây thường được mọc ở những nơi hoang dã. Chính vì vậy cây của Robusta cao hơn, nhiều nhánh và lá cây to hơn so với Arabica.
Mùi vị của Robusta cũng không được đánh giá cao bằng Arabica về độ tinh khiết, mùi thơm tự nhiên. Vì vậy giá cả chỉ bằng 1 nửa so với đối thủ. Tuy nhiên, đặc điểm nổi bật của giống cafe này chính là hàm lượng caffeine rất cao, chiếm khoảng 2 – 4% hạt cafe trong khi Arabica chỉ có 1 – 3%.
Cà phê Cherry
Cherry hay còn gọi là cà phê Chari, cà phê Mít có nguồn gốc từ Ubangui Chari, gần sa mạc lớn nhất thế giới Sahara. Chính vì vậy loại cây này có đặc điểm khá cao lớn, thân và lá to để chứa nước và có thể sinh trường tốt ở những nơi thời tiết khô hạn.
Quả của Chari to hơn những giống khác tuy nhiên năng suất lại không cao. Về mùi vị thì nó cũng không được đánh giá cao bằng Arabica hay Robusta nên ngày nay được trồng rất ít ở nước ta.
Ngoài các giống cà phê kể trên, còn có dòng Culi đột biến, mang cả hương vị của cafe Arabica và Robusta.
Hoa cà phê
Cấu tạo hoa của cây cafe có màu trắng và có 5 cánh, không nở riêng lẻ mà thành từng chùm lớn. Hoa cà phê có thời gian thụ phấn rất ngắn, khoảng 3 đến 4 tiếng nhưng lại có thể nở đến 4 ngày.
Khác với nhiều giống cây công nghiệp ở Việt Nam, hoa của cây cafe được nở nhiều lần trong năm. Tuy nhiên, nhiều hay ít còn phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và khí hậu. Ngày nay có rất nhiều phương pháp kích thích hoa nở tự nhiên để tăng sản lượng cho cây cà phê.
Hoa cafe chỉ nảy mầm trong điều kiện nhiệt độ thấp hoặc được cung cấp nước sau một thời gian khô hạn kéo dài khoảng 2 đến 3 tháng. Thông thường những mùa có khí hậu nắng nóng xen kẽ mưa sau vài tháng sẽ giúp hoa cafe nở đúng lúc, cho năng suất cao hơn.
Biết được nguyên lý nở của hoa cà phê, người trồng sẽ có biện pháp cung cấp nước và chất dinh dưỡng thích hợp để tăng năng suất của mùa vụ. Tuy nhiên cần lưu ý tránh thời tiết xấu, mưa kéo dài, đặc biệt là sương muối sẽ làm hoa cafe bị thối, giảm đáng kể năng suất.
Cấu tạo và thành phần của quả cà phê
Cấu tạo của quả cafe
Trong một quả cafe có 6 phần chính: cuống, vỏ quả, vỏ thịt, vỏ trấu, vỏ lụa và nhân hay còn gọi là hạt cà phê.
Phần cuống cafe
Là phần liên kết giữa quả và cành cây, cuống cà phê cần phải dẻo dai. Điều này giúp quả cafe không bị rụng do tác động tự nhiên bên ngoài nhưng phải giòn để dễ thu hái.
Vỏ quả
Đây là lớp bỏ ngoài cùng của trái cafe, có chức năng bao bọc và bảo vệ các phần bên trong. Khi chưa chín, vỏ cà phê sẽ có màu xanh lá cây và khi chín sẽ chuyển dần sang màu đỏ hoặc vàng tùy giống cà phê. Phần vỏ của các loại Arabica sẽ mềm và nhỏ hơn so với Robusta và Chari.
Vỏ thịt
Vỏ thịt của cà phê có vị ngọt nhẹ, có thể ăn được. Trong cách tạo nên cafe Chồn, con chồn sẽ ăn và hấp thụ phần vỏ thịt và thải phần nhân ra. Phần vỏ thịt của Arabica có vị ngọt và mềm nhất, trong khi đó cà phê Chari có vỏ thịt dày hơn cả.
Phần vỏ trấu
Đây là lớp vỏ khá cứng sau khi được phơi khô để bảo vệ nhân cafe. Sau khi thu hoạch cafe, người ta sẽ loại bỏ đi vỏ ngoài. Vỏ thịt và phần chất nhờn, chỉ còn vỏ trấu và hạt bên trong. Khi chế biến, lớp vỏ trấu này cũng được loại bỏ và có thể dùng để làm chất đốt, ủ phân rất tốt.
Lớp vỏ lụa
Vỏ lụa là phần rất mỏng và mềm bao bọc chung quanh nhân cà phê. Mỗi loại cà phê đều có màu sắc vỏ lụa khác nhau. Theo đó vỏ của Arabica có màu trắng, cà phê Robusta có màu nâu nhạt còn lớp vỏ lụa của cafe Chari thì có màu vàng nhạt.
Nhân cafe
Đây chính là thành phần tạo nên giá trị cho cây cafe. Nhân cà phê được chia thành 2 phần: phần ngoài cứng gồm những tế bào nhỏ chứa chất dầu, phần trong có những tế bào lớn và tương đối mềm. Ngoại trừ những trường hợp như cafe bị chỉ có 1 nhân, hoặc hy hữu là 3 nhân thì đa số mỗi hạt cà phê đều có 2 phần bằng nhau.
Thành phần hóa học của quả cafe
Trong một quả cà phê hoàn chỉnh sẽ có rất nhiều thành phần khác nhau, mỗi thành phần đều rất quan trọng để tạo nên hương vị cho nhân cafe.
Vỏ quả
Trong phần vỏ quả cafe có chứa nhiều chất Antoxian nên khi chín quả thường có màu đỏ. Ngoài ra phần vỏ quả còn chứa nhiều các chất như caffeine, Alkaloid, Tannin và rất nhiều loại enzim khác.
Vỏ thịt
Lớp vỏ thịt chứa chủ yếu là các chất nhớt và những tế bào mềm. Phần này chứa rất nhiều đường khiến quả cafe có vị ngọt, bên cạnh đó là chất hỗ trợ quá trình lên men Pectinase khiến vị của nhân cà phê ngon hơn.
Xem đầy đủ bài viết tại đây: https://bonjourcoffee.vn/blog/ca-phe/
Bonjour Coffee 